Kompozycja w sztukach wizualnych

Słowem wstępu…

Czy to w malarstwie, czy w rysunku, czy w fotografii, czy jeszcze w grafice, jedną z najważniejszych cech obrazu zapadającego w pamięć jest właściwa kompozycja. Mówiąc prościej – sposób rozmieszczenia poszczególnych elementów przedstawionych na fotografii, rysunku czy obrazie.

Dobrze skomponowana ilustracja przyciąga wzrok i prowadzi go tak, jak artysta sobie tego życzył. Zła powoduje, że widz nie wie na co patrzy, a oczy skaczą od jednego elementu do drugiego.

Skoro jest to tak ważny aspekt i powtarzający się w tylu dziedzinach sztuki, jak zatem stworzyć dzieło dobrze skomponowane i miłe dla oka? Przy czym tym “dziełem” może być nawet grafika na ulotce reklamowej lokalnej pizzeri. Postaramy sobie odpowiedzieć na to pytanie w niniejszym poście. Zasady w nim omówione mają charakter uniwersalny i będą mieć zastosowanie we wszystkich sztukach wizualnych, jak zostało to wspomniane w tytule.

sposoby przyciągania/prowadzenia wzroku

Wzrok widza możemy przyciągać i kierować nim na różne sposoby:

• waga elementów – elementy kompozycji mają określoną “wagę” wizualną, np. obiekty ciemne mają większą wagę od obiektów pastelowych. Duży kanciasty napis w ponurym kolorze może przytłoczyć/zdominować np. kompozycję plakatu czy ulotki. Należy mieć tego świadomość. Na niego na pewno wzrok padnie jako pierwszy.

• linia – możemy za jej pomocą doskonale kierować wzrok widza/odbiorcy. Ludzkie oko naturalnie podąża za wytyczonymi na obrazach liniami. Mogą one być również domyśle, nie muszą być nakreślone. Możemy to wykorzystać rysując na przykład drogę w kształcie litery ”S”.

• kolor – jak już wspominałam w poprzednich postach, za pomocą kolorów można wiele osiągnąć (np. zimne kolory wydają się bardziej oddalone od widza niż ciepłe). Powinniśmy również brać pod uwagę symbolikę koloru. Obrazy w chłodniejszej tonacji będą się wydawały bardziej eleganckie, nieco spokojniejsze, smutniejsze. Kolory ciepłe – wręcz przeciwnie. Podkreślimy w ten sposób przekaz, jaki chcemy zawrzeć w danej ilustracji. Używając kolorów kontrastujących (leżących naprzeciwko siebie w kole kolorów) również pokierujemy wzrokiem widza.
• światłocień – elementy znajdujące się w świetle automatycznie będą przyciągały uwagę i pierwsze rzucą się w oczy.

• perspektywa – najpierw skierujemy wzrok na elementy położone bliżej widza, na elementy dalsze w drugiej kolejności.

• punkty centralne – takim punktem skupienia uwagi mogą być na przykład oczy. Jedną z pierwszych rzeczy, której uczą się fotografowie, to kierowanie ostrości zawsze na oczy. Coś jest w powiedzeniu, że oczy są zwierciadłem duszy. W malarstwie na punkt, który najbardziej przyciąga wzrok, mówimy dominanta.

Rodzaje kompozycji:

• otwarta – stosowana najczęściej przy pejzażach fragmenty obrazu. Płynnie wychodzą poza linię kartki/płótna, a ich ciąg dalszy widz ma za zadanie sobie wyobrazić/dopowiedzieć,

• zamknięta – wszystkie elementy kompozycji znajdują się w obrębie obrazu, 

• statyczna – przedstawia elementy nieruchome. Jako doskonały przykład możemy podać wszelkie martwe natury,

• dynamiczna – przedstawia elementy będące w ruchu. Często korzysta się wtedy z linii skośnych, gdyż one najlepiej oddają dynamikę i ruch,

• symetryczna – z taką kompozycja mamy do czynienia, gdy elementy kompozycji o takiej samej wadze znajdują się symetrycznie po obu stronach obrazu,

• asymetryczna – w przeciwieństwie do kompozycji powyżej, w tym układzie mamy np. jeden dominujący element o większej wadze i kilka innych uzupełniających elementów ułożonych – jak sama nazwa wskazuje – asymetrycznie,

• rzędowa – najstarszy znany ludzkości sposób na przedstawienie głębi (pierwszy raz użyto kompozycji rzędowej w rysunkach naskalnych). Obiekty znajdujące się dalej od widza przedstawione są w wyższych rzędach,

• diagonalna – elementy koncentrują się w takim obrazie wokół linii poprowadzonej na skos,

• horyzontalna – elementy koncentrują się w takim obrazie wokół linii poziomej,

• rytmiczna – przedstawione elementy rytmicznie się powtarzają,

• centralna – element najbardziej przykuwający uwagę mamy przedstawiony na środku.